Türkiye’de Tarım Sektörünün Tarihsel Süreci
Tarım faaliyetleri insanların yaşamlarını devam ettirebilmesinde insanlar için hayati bir önem taşımaktadır. Sadece insanlar için değil bitki ile beslenen hayvanlar için de tarımsal ürünler önemlidir. İnsanlar hayatını sürdürmek için belli bir miktarda günlük besine ihtiyaç duyarlar. Bu besinlerin içerisindeki madde oranları, vitamin değerleri vs. gibi özellikler farklılık gösterir. İnsanlar, vücudunun eksikliğini hissettiği besini tükettiğinde vücut değerleri olması gereken stabil haline geri döner. Yani tarım ürünleri sadece açlık hissini bastırmak için değil aynı zamanda sağlık açısından da vücudun ihtiyaç duyduğu eksiklikleri gidermek için kullanılmaktadır. Bu nedenle tarımsal üretimin devamlılığı yaşam döngüsünün devam ettirilebilmesinde büyük bir rol oynamaktadır.
İnsanın var olduğu her yerde az ya da çok tarımsal üretim gerçekleştirilmektedir. Dünyanın her yerinde farklı uygulamalar kullanılsa da tarımsal üretim yapılmaktadır. Ancak tarımsal üretimi etkileyen en önemli faktör iklimdir. İklimsel özellikler, bir bölgede yetiştirilecek bitkinin belirlenmesindeki en önemli faktördür. Şöyle ki bir bitkinin bir bölgede yetişmesi için gerekli olan ilk koşul uygun iklim koşullarının sağlanmasıdır. Yani iklimsel özellikler ürün çeşitliliğini ve yetiştiriciliğini mümkün kılan önemli bir unsurdur. Dünyanın farklı bölgelerinde farklı iklim tipleri görülmektedir. Bu durum farklı tarım ürünlerinin yetiştirilmesine sebep olmaktadır. Bu durumda ürün ile iklimsel uygunluk arasında paralel bir bağlantı vardır. Bitki uygun iklimsel koşullar sağlandığında büyür ve gelişir; iklim hâkim olduğu bölgedeki tarımsal üretimi şekillendirir.
Dünyanın her bölgesinde, ülkesinde ya da kıtasında olduğu gibi Türkiye’deki görülen iklim özelliklerinin tarımsal faaliyetler üzerinde önemli bir etkisi bulunmaktadır. Türkiye’nin tarım geçmişini şöyle bir bakacak olursak daha çok Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında tarımsal faaliyetlere ağırlık verilmiştir. Özellikle bu dönemde nüfusun büyük bir oranı tarımsal üretimle ilgilenmekteydi. Ancak tarımda uygulanan yöntemler günümüz yöntemlerinden farklı ve geleneksel olarak adlandırılabilecek şekildeydi. Devletin teknolojik durumu ve ekonomisi tarımsal üretimi iyileştirecek ve seri hale getirecek durumda değildi. Zaman içerisinde özellikle teknolojik gelişmelerin yaşanması ile tarımda makineleşme dönemine geçilmesi ve tarıma dair politikaların hazırlanıp uygulanması, tarımsal üretimi olumlu yönde etkileyen gelişmelerdendir. Ancak tarımda makineleşme dönemine geçilmesi insana duyulan iş gücü ihtiyacının azalmasına sebep olmuştur. Kırsal alanda tutunamayan insanlar, kırdan kente göç etmişlerdir. Tarımda makineleşme hareketleri her ne kadar çalışan işçi sayısının azalmasına sebep olması tarımsal üretim faaliyetlerinin daha seri bir şekilde gerçekleşmesine sebep olmuştur.
Türkiye’de yetiştirilen tarım ürünleri, doğal etkenlerden iklim özellikleri ve toprak yapısına bağlı olarak bölgelere göre farklılık göstermektedir. Ürün, uygun iklim koşulları sağlandığı takdirde verimli bir şekilde gelişim dönemini tamamlar. Tarımsal üretimde kullanılan her ürünün ihtiyaç duyduğu sıcaklık ve yağış miktarı değişmektedir. Türkiye’de görülen üç iklim tipi görülmektedir. Bunlar Karadeniz iklimi, Akdeniz iklimi ve Karasal iklim olarak ifade edilebilir. Saydığımız iklim tipleri farklı bölgelerde kendini hissettirir. Bu durum Türkiye’deki ürün çeşitliliği üzerine olumlu şekilde etki etmektedir. Özellikle Türkiye’nin matematiksel konumunda dolayı orta kuşakta yer alması, 4 mevsimin yaşanmasını mümkün kılmaktadır.
Türkiye’de yaşanan iklim özelliklerinin yanı sıra toprak yapısı tarımsal üretimi etkileyen bir diğer doğal faktörlerden biridir. Yetiştirilen bazı ürünler için toprak yapısı çok önemli değilken, bazı ürünler toprak konusunda seçici olabilirler. Türkiye’de var olan toprak yapısı verimli, besin değeri yüksek topraklardır. Bölgelere göre toprak tipleri de çeşitlilik gösterebilir. Özellikle Türkiye’de var olan toprak, genç toprak kategorisinde yer almaktadır. Türkiye’de yer şekillerinin engebeli olmasından dolayı gerçekleştirilen tarım faaliyetleri sınırlı kalmıştır. Tarımsal faaliyetler, ovalarla sınırlı kalmış ve yer şekillerinin engebeli olduğu arazilerde ürün yetiştiriciliği yerine hayvansal üretim gerçekleştirilmektedir. Tarım arazisi sınırlı olmasına rağmen Türkiye’de üretimi yapılan pek çok ürün bulunmaktadır.
İklimsel özellik ve toprak yapısı gibi doğal faktörlerin yanı sıra, Türkiye’deki tarımsal verimliliği etkileyen başka faktörler de bulunmaktadır. Sulama, gübreleme, tarımda makine uygulaması ve toprak mirası tarımdaki verimliliği doğrudan etkilemektedir. Sulama işlemi, ekinin besin ihtiyacını topraktan karşılayamadığı zamanlarda su ihtiyacı duymaktadır. Sulama işlemi yapılmadığı takdirde ekilen ya da dikilen ürünün verimi azalabilir ya da solabilir. Bu durumun yaşanması hem üreticiye hem üretim döngüsüne zarar vermektedir. Ülkemizde sıcaklık ortalamalarının yüksek olması, tarımda sulama ihtiyacının yaşanmasına yol açmaktadır. Denize konumu yakın olan bölgelerde sulama işlemine o kadar ihtiyaç olmasa da denize kıyısı olmayan bölgelerimizde kuraklık yaşandığından dolayı sulama işlemi gerekmektedir. Dikkat edilmesi gereken nokta ise denize kıyısı olan bölgelerde fazla uygulanan sulama işlemi topraktaki verimliliği düşürür. Bu durumda sulama işlemi ile ilgili dikkat edilmesi gereken iki nokta bulunmaktadır. Birincisi kuraklık yaşanılan bölgelerde sulama ihtiyacının karşılanması, ikincisi ise sulama işleminin bilinçli bir şekilde yapılmasıdır. Ülkemizde sulama işlemine ihtiyaç duyan bölgelerimiz, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizdir. Sulama ihtiyacının en az olduğu bölgemiz ise Karadeniz bölgesidir.
Sulamanın yanı sıra gübreleme işlemi de tarımsal verimliliği arttıran bir diğer faktördür. Toprakta var olan besin ve mineral eksikliğinin yaşanması durumunda toprağa gübreleme uygulaması yapılabilir. Toprağın besin değerinin yüksek olması tarımsal verimliliği doğrudan ve olumlu yönde etkilemektedir. Ayrıca gübre çeşitleri doğal gübre ve ticari gübre olarak iki şekildedir. Doğal gübre ihtiyacı genellikle hayvan dışkıları üzerinden tedarik edilmektedir.
Ülkemizde Yetiştirilen Tarım Ürünleri
Türkiye’de yetiştirilen ürünler, tahıl ürünleri, endüstri ürünleri, yağ bitkileri, baklagiller ve meyveler olarak kategorize edilebilir. Ürün kategorilerine baktığımızda Türkiye’de yetiştirilen ürünlerin çeşitlilik açısından zengindir. Türkiye’de yetiştirilen tahıl ürünleri, genellikle hububat olarak da adlandırılmaktadır. Türkiye’de en fazla üretimi yapılan tarım ürünleri tahıllardır. Özellikle tahıl ürünleri açısından en fazla üretimi yapılan ürün, buğday ürünüdür. Üretim alanlarının %56’sında tahıl ürünleri yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Türkiye’de yetiştiriciliği yapılan bir diğer üretim kolu, endüstri (sanayi) ürünleridir. Yetiştirilen ürünlerin endüstri ürünü olarak kategorize edilmesinin sebebi, hasat işleminden doğrudan tüketici ile buluşturulmaz. Endüstri ürünleri, hasat zamanından sonra kurulan işletmelerde işlendikten sonra kullanım hizmetine sunulur. Türkiye’de yetiştirilen endüstri bitkileri; tütün, pamuk, ayçiçeği, şeker pancarı, çay, haşhaş, keten ve kenevirdir. En fazla üretimi yapılan endüstri bitkileri ise, pamuk, şeker pancarı ve ayçiçeğidir.
Türkiye’de üretimi yapılan ve yağ bitkisi olarak kullanılan bitkiler, zeytin, ayçiçeği, anason, susam, soya fasulyesi, gül ve yer fıstığıdır. Bu ürünler hasat döneminden sonra gerekli kuruluşlarda işlenerek yağ yapımında kullanılmaktadır. Özellikle zeytin ve ayçiçeği ürünleri, Türkiye’de üretimi diğer ürünlere göre daha fazla yapılan bitkilerdendir.
Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan bir diğer tarımsal ürün kategorisi baklagillerdir. Baklagiller, genellikle kuru şekilde tüketilen ürünlerdir. Ülkemizde yoğun şekilde baklagiller üretimi yapılmaktadır. Mercimek, nohut, fasulye, bezelye gibi ürünler baklagillere örnek olarak verilebilir.
Ülkemizde bol miktarda meyve üretimi yapılmakta ve bölgelere göre meyve çeşitleri farklılık göstermektedir. Ancak meyve arazileri ülkemizde yaygın tarım arazilerine sahip değildir. Yine de üretim açısından bazı meyvelerde diğer ülkelere oranla üretimi daha fazla yapmaktayız. Fındık, turunçgil, incir, elma, üzüm, kayısı, ceviz, kivi, Antep fıstığı ve muz ülkemizde üretilen meyvelerdendir.