Yaz gecelerimizin vazgeçilmezi, her zaman yenilebilecek bir meyve olan karpuz nasıl yetiştirilir, ülkemizde nerede yetişir, yetiştirirken özel kullanabileceğimiz yöntemler var mı, budama işlemi var mı varsa nasıl yapılmalıdır, karpuz sulama işlemi nasıl olmalıdır, gübreleme işlemi nasıl yapılır… Aklınıza takılan bu gibi sorulara yazımızda cevap bulabilirsiniz. Tüm bu soruların cevabına geçmeden önce karpuz hakkında kısaca bilgi verelim.
Karpuz, kabakgiller familyasının bir üyesi olarak karşımıza çıkar. Üretim tarzı olarak tek yıllık bir bitkidir. Üretmek isteyenlerin, diğer yıl tekrar ekim işlemini yapması gerekir. Tat olarak karpuz sulu ve lezzetli bir meyvedir. Dış kısmı sert bir kabukla kaplıdır ve rengi yeşilimsidir. Olgunlaşmış bir karpuzun iç kısmı ise kırmızı renktedir ve siyah çekirdekleri vardır. Karpuz bitkisi, toprak üzerinde sürünerek büyüme işlemini gerçekleştirir. Karpuz bitkisinin kol kısımları 3 ila 4 metre kadar uzayabilirler. Genel olarak bir karpuzun ortalama ağırlığı 2 kilo ile 6.5 – 7 kilo arasında değişir. Karpuzun yapısında yağ ve kolesterol maddeleri yoktur ancak şeker miktarı yüksektir.
Karpuz bitkisinin kökleri, 40 – 50 cm derinliğe kadar ulaşabilir. Karpuz meyvesinin bilinen birçok çeşidi bulunmaktadır. Bu çeşitler, karpuzun hacim olarak büyüklüğüne, karpuzun rengine ve iç kısmında bulunan çekirdek oranına göre değişmektedir.
Karpuzu pek çok farklı çeşitte tüketebiliriz. Öncelikle karpuz, yaz mevsiminin vazgeçilmez bir meyvesidir. Evde otururken, yemekten sonra, ara öğün olarak ya da pikniğe giderken ilk alınacak olan yiyecekler arasında yer alır. İsterseniz dilimleyin ve elinize alıp yiyin isterseniz mutfak robotunda çekip soğuk içecek olarak tüketin. Karpuz, şeker ve su oranı yüksek bir meyvedir. Karpuzu çektiğinizde ekstra bir sıvı ilavesine gerek kalmadan tüketebilirsiniz.
Karpuzun mutfaktaki işlevi bununla da sınırlı kalmıyor. Karpuzun iç kısmını yiyip dış kısmı olan kabuklarını atmadan önce marmelat ve turşu yapımında kullanabilirsiniz. Bazı bölgelerde karpuzun kabukları bu şekilde değerlendiriliyor. Yeni tatlara açıksanız denemenizi önerebiliriz.
Ayrıca insan sağlığına faydası ile bilinen ve sıkça tüketilmesi önerilen pekmez yapımında da karpuz ana madde olarak kullanılabilir. Kendi organik pekmezini yapmak isteyenler, karpuzdan pekmez kapabilirsiniz. Ayrıca karpuz meyvesi, endüstriyel bir meyve olarak da kullanılmaktadır. Hem gıda hem de bakım üzerinde karpuz aromalı ürünlere rastlamak mümkün. Özellikle şekerlemeler ve sakızlara aroma katmak için kullanılan bir meyvedir.
Bunun yanı sıra bakım ve kozmetik sektörü, karpuzu sıkça ürünlerinde kullanılabilir. Bakım ürünlerine şöyle bir göz attığınızda karpuz özlü bakım ürünlerine rastlamanız mümkün. Karpuza olan talebin sadece gıda sektöründe değil endüstriyel anlamda da tüketimin fazla olduğunu söylemek mümkündür.
Peki karpuz nasıl bir iklimi tercih eder?
Karpuz sıcağı seven ve olgunlaşmak için sıcağa ihtiyaç duyan bir bitkidir. Bu nedenle sıcak ve ılıman iklimlerin hakim olduğu bölgeler karpuz yetiştiriciliği için uygun bölgeleri oluşturur. Ancak pekçok bitkinin karşılaştığı problemlerden biri olan don olayına dikkat edilmesi gerekmektedir.
Karpuz tek yıllık bir meyve olduğundan dolayı kış aylarında maruz kalacağı bir soğuk hava dalgası yoktur. Haliyle korunmaya da ihtiyaç yoktur. Ancak ilkbaharda kendini gösteren son don olayları pek çok ürünün yanmasına ve verimini azaltmasına sebep olmaktadır. Bu nedenle don olayına karşı üreticilerimizin dikkatli olması gerekir. Don olayına maruz kalan ve müdahale edilemeyen bitkiler, don olayından dolayı verimini azaltır, bitki zarar görür. Daha kötü bir ihtimal olarak bitki daha ağır hasar alır ve tekrar edim işlemi yapılmak zorunda da kalabilir.
Bu nedenle don olayının üretimdeki önemi büyüktür. Olabildiğince üreticilerimizin don olayına karşı önlemini alması gerekmektedir. Aksi halde yukarıda sayılan durumların yaşanması muhtemeldir. Don tehlikesi karpuz bitkisi için de geçerli olan bir durumdur. Karpuz bitkisi don olayına karşı hassas ve dayanıksızdır. Bu nedenle yetişme evresinde yaşayabileceği bir don olayı karpuz üretimini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle sıcaklık değerlerinin yüksek olduğu bölgeler karpuz yetiştiriciliği için önemli bir yere sahiptir.
Ayrıca toprak sıcaklığı da karpuz yetiştiriciliğinde önemli olan bir diğer konudur. Özellikle tek dönemlik olan bitkiler için ekim işleminden önce toprağın belli bir sıcaklık değerine sahip olması gerekmektedir. Bu sıcaklık ekinin ya da fidenin toprağa daha hızlı adapte olmasını sağlamak için önemlidir. Karpuz da ekim işlemi gerçekleşmeden önce toprağın belli bir sıcaklığa gelmesini ister. Bu sıcaklık değeri 12 derece kadar olmalıdır. Ayrıca nem oranının fazla olduğu bölgelerde hastalıkların görülmesi muhtemeldir.
Karpuz yetiştiriciliği hem dünyada hem de ülkemizde gerçekleştirilen bir üretim şeklidir. Özellikle lezzetinden ve insan sağlığına sunduğu faydalardan dolayı karpuz tüketimi dünyanın her yerinde gerçekleşir. Ancak üretimi için belli iklim koşullarının gerekli olduğu için dünyada bulunan her ülke karpuz yetiştiriciliği için uygun değildir. Dünya geneline bakıldığı zaman Dünya Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’nün verilerinden hareketle karpuz üretiminde birinci sırayı Çin alır. Ülkemiz ise karpuz yetiştiriciliğinde ikinci sıradadır. Ülkemizi takip eden ülkeler İran, Brezilya ve Özbekistan olarak sıralanabilir.
Ülkemizde ise en fazla karpuz üretiminin yapıldığı bölgeler, Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu ve Marmara bölgeleridir. İl bazlı baktığımızda ise ülkemizde en fazla karpuz üretiminin olduğu il, Adana’dır. Ülkemizdeki karpuz üretiminin %20’si Adana’dan karşılanmaktadır. İkinci olarak ise Diyarbakır gelmektedir.
Yetiştirilen bölge genişliğine bakıldığında, ülkemizde görülen iklim koşullarının karpuz yetiştiriciliği için uygun olduğunu söyleyebiliriz. Toprak yapısı olarak ise kumlu toprak karpuz meyvesi için uygundur. Kumlu topraklarda karpuzun daha verimli bir şekilde yetiştirildiği söylenebilir. Ayrıca toprağın derinlik oranı ve su tutabilme oranının da yüksek olması gerekir. Çünkü karpuz gelişim döneminde duya ihtiyaç duyan bir meydedir. Ayrıca iyi havalanan topraklar da yine karpuz yetiştiriciliği için ideal topraklar arasındadır.
Karpuz meyvesi için budama gerekip gerekmediği merak edilen sorulardan bir diğeridir. Budama işlemi, budama işlemi yapılan bitkinin yenilenmesi için yapılan, verimi olumsuz yönde etkileyen dallardan kurtulmak için yapılan bir işlemdir. Karpuz bitkisi toprak üzerinde sürünerek gelişen ve büyüyen bir bitki çeşididir. Ancak karpuzda budama işlemi sadece dal üzerinden değil meyve üzerinden de gerçekleşmektedir. Bir meyve kökünde 1 – 3arası meyve kalacak şekilde karpuzlar, küçükken koparılır. Dallarla yapılan budama işlemi için meyve olmayan dallar üzerinden yapılır. Yan koltuklar dibinden olacak şekilde budanır.
Karpuz yetiştiriciliğinde önemli bir yere sahip olan sulama işlemi için genellikle sızdırma sulama, damla sulama veya yağmurlama sulama yöntemlerinden biri tercih edilebilir. Ancak şu noktada üreticilerimizin dikkat etmesi gerekir. Fazla nemli olan bölgelerde üretilen karpuzlar çeşitli hastalıklara maruz kalabilirler. Karpuz fazla sulama isteyen bir meyve değildir. Aşırı kuraklığın olduğu zamanlarda birkaç kez sulama işlemini yaparak sezonu tamamlayabilirsiniz.
Üreticimizin merak ettiği sorulardan biri de karpuz yetiştiriciliğinde gübreleme işleminin nasıl olması gerektiği ile ilgilidir. Gübreleme işlemi, daha verimli bir karpuz hasatı geçirmek için önemli bir destekleyicidir. Karpuz için önerilen gübre çeşidi, 5 – 6 ton kadar organik yanmış ahır gübresi olarak söylenir.