Türkiye pek çok alanda üretim yapabilen bir ülkedir. Özellikle tarım ve hayvancılık konusunda üretme potansiyeli yüksek bir ülkedir. Bu denli verimli üretimin asıl sebeplerinden biri Türkiye’nin matematiksel konumuna bağlı olarak yaşadığı iklim çeşitliliği ve yeryüzü şekilleri ve su kaynaklarıdır. Türkiye’de tarım ve hayvancılık sektörünün yapılabilirliğini ve sürekliliğini mümkün kılan en önemli faktörler bu şekilde sıralanabilir. Ülkemiz üretim noktasında tarımsal faaliyetlerini en üst seviyede gerçekleştiren bir ülkedir. Hem bitki hem hayvan yetiştiriciliği yapılarak, vatandaşlarının organik ve güvenilir bir şekilde gıda ihtiyacını karşılarken ayrıca üretilen malları ihraç ederek ülke ekonomisine katkı sağlamaktadır. Ülkemizde farklı tarım faaliyetleri gerçekleşmektedir. Bu faaliyetlerinden ilki bitki yetiştiriciliğidir. İnsanlığım temel gereksinimlerinden biri olan besin ihtiyacını karşılamak için toprağı işleyip ekim biçim işlemleri yapılmaktadır. Ülkemizde iklim çeşitliliğine bağlı olarak farklı tarım ürünleri yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Ülkemizde yapılan tarım ürünlerinin yanı sıra hayvancılık faaliyetleri ile gıda tüketim sektörü desteklenmektedir. Ülkemiz arazi yapısı ve iklim koşullarına bağlı olarak ülkemizde yapılan hayvancılık faaliyetleri bölgelere göre farklılık göstermektedir. Ülkemizde gerçekleştirilen hayvan yetiştiriciliği, büyükbaş hayvancılık, küçükbaş hayvancılık, kümes hayvancılığı, su ürünleri yetiştiriciliği ve ipek böcekçiliği yetiştiriciliği yapılmaktadır. Üretimi yapılan hayvanların bazıları sütü için, bazıları eti bazıları yumurtası ve bazıları ise dokuma sektöründe kullanılmak için üretilmektedir.
Özellikle son dönemlerde yaygınlaşan ve insanların tercihi haline gelen organik – doğal beslenme istenci hem bitki hem de hayvancılık sektöründeki üretimi organik üretime yönlendirmiştir. Bitki üretiminde özellikle ilaçlama ve gübreleme uygulamalarında organik içerikli uygulamalara yönelen üreticimiz, arz edilen talebi karşılamaya çalışmaktadır. Hayvancılık sektörü, et ve süt tüketimi ihtiyacının karşılanmasında önemli rol oynamaktadır.
Ülkemizde yapılan hayvancılık üretim faaliyetlerinden biri olan su ürünleri yetiştiriciliğini gelin birlikte inceleyelim. Su ürünleri, farklı balık türleri ile ülkemizde sevilerek tüketilen sektörlerden biridir. Özellikle insan sağlığı açısından büyük bir önemi olan balık etinin tüketilmesi ve tüketim talebinin karşılanması için ülkemizde su ürünleri yetiştiriciliği adı altında balık üretimi gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde su ürünlerinin yetiştirilmesinin bir diğer sebebi su kaynağı açısında zengin bir ülke olmamızdan kaynaklıdır. Türkiye, üç tarafı denizle çevrili olan bir ülkedir ve ülke içerisinde de tatlı su kaynakları da bulunur. Hem tuzlu hem de tatlı suda yetişen balıkların varlığı, ülkemizde su ürünleri özellikle de balık tüketimini bir kültür haline getirmiştir. Ülkemizde su ürünleri, iki şekilde tedarik edilmektedir. Tatlı su kaynaklarından ya da denizlerde avlanarak balık ürünleri elde edilir ya da bilinçli ve işletme şeklinde balık yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Ülkemizde Balık Yetiştiriciliği
Balık yetiştiriciliği tarihi özellikle Asya kıtasında özellikle Çinliler tarafından yapılarak bir kültür haline getirilmiştir. Balık yetiştiriciliğinde temel amaç, kontrollü ve verimli bir şekilde balık üretimi yapılmaktadır. Ülkemizde balık tüketimi, yoğun olarak yapılan ve et gıdaları içerisinde tercih edilen ürünlerdendir. Ülkemizde gerçekleştirilen balık yetiştiriciliği, ilk başlarda yarı kontrollü bir şekilde gerçekleştirilmekteydi. Balık ürününe talebin yoğunlaşmasıyla birlikte yarı kontrollü yöntem yerini tam kontrollü yönteme bırakmıştır. Tam kontrollü yöntemde, yumurta ve sperm kontrolü yapılır, döllenme işlemi uygun koşullarda gerçekleştirilir ve en önemlisi yetiştirilen su kalitesi kontrol altında tutulur. Bu yetiştirme yöntemi geçmişten günümüze kadar süregelmiş bir uygulamadır. Bugün ülkemizde balık yetiştiriciliği, bu şekilde gerçekleştirilerek üretime devam edilmektedir. Üreme sürecinden başlayarak sofralarımıza gelene kadar geçen süre, balık yetiştiriciliği sürecini ifade etmektedir.
Ülkemizde balık yetiştiriciliği yaygın olarak yapılmaktadır. Ancak dünya genelinde de balık yetiştiriciliği önemli bir yere sahiptir. Balık yetiştiriciliği deyince akla ilk gelen kıta Asya’dır. Asya’da yetiştirilen su ürünleri, dünya ortalamasının %89’una karşılık gelmektedir ve bu önemli bir orandır. Balık yetiştiriciliğinde ön plana çıkan ülkeler; Norveç, Mısır, Hindistan, Şili, Endonezya, Bangladeş ve Vietnam örnek olarak verilebilir.
Balık yetiştiriciliğinden bahsetmişken şu noktaya değinmemiz gerekir. Balık üretiminde avcılık ve yetiştiricilik olarak iki yöntem ile elde edildiğinden bahsetmiştik. Avlanma yolu ile tutulan balıklar, balık üretiminin önemli bir kısmını karşılayabilir. Ancak bu durum avcılık yönteminin gerekliliğinin sorgulanmasına engel değildir. Çünkü avlanma yöntemi özellikle bilinçsiz avlanma şeklinde gerçekleştiğinde, gelecek dönemki balık nesilleri tehlikeye atmaktadır. Özellikle önerilen avlanma döneminin yanı sıra farklı dönemlerde yapılan ve genellikle balıkların üreme dönemine denk geldiği zaman, türlerin devamlılığını tehdit eden bir durum olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle avlanma tekniği ile elde edilen balık ürünü yerine, bilinçli bir şekilde üretilen ve üretimin devamlılığı için kontrol altında tutulan balık yetiştiriciliği tercih edilmelidir. Avlanma tekniği hem balık türlerinin devamlılığını tehdit eden bir unsur olabilir hem de çevre verdiği zarar ve hasar açısından olumsuz sonuçları bulunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında balık yetiştiriciliğinin önemi tahmin edildiğinden daha önemli bir yere sahiptir.
Ülkemizde Yetiştirilen Balık Türleri
Ülkemizde yetiştirilen balık türlerine geçmeden önce dünyadan haberdar olalım. Dünyada 2018 yılı verilerinden hareketle en fazla üretimi yapılan balık türünün sazan balığı olduğunu söyleyebiliriz. Sazan balığını, 2 milyon 435 bin tonla somon balıkları takip eder. Peki Türkiye’de üretimi yapılan balık türleri ise merak edilen bir diğer sorudur. Ülkemizde bayrağı taşıyan ve en çok üretimi yapılan balık türü, alabalıklardır. Türkiye geneline baktığımızda ülkemizin pek çok yerine alabalık tesislerine rastlamamız mümkün. Alabalığa olan talep ise oldukça fazladır. Tüketim fazlalığı, üretim fazlalığını tetikleyen bir unsurdur. Bu nedenle ülkemizde en fazla üretilen ve tüketilen balık türünün alabalık olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Üretilen alabalık miktarı ise, 848.1 bin ton olarak belirtilmektedir. Alabalık üretimini, levrek ve çipura türleri takip etmektedir. Alabalık, levrek ve çipura üretimi yapmanız için gerekli olan ilk kriter, üretim yapacağınız suyun kalitesidir. Bu balık türlerinin yetiştiriciliğinin yapılabilmesi için suyun kaliteli ve temiz olması gerekmektedir. Suyun temiz olmaması durumu, balıklardaki büyümeyi doğrusal olarak etkilemektedir. Bu nedenle bu balıkların yetiştiriciliğini yapacaksanız öncelikle su kaynağınızın temiz olmasına dikkat etmeniz gerekmektedir.
2019 yılı verilerinden hareketle ülkemizde yetiştirilen balık oranının 373 bin ton olduğunu söyleyebiliriz. Bu balık oranını levrek, alabalık ve çipura türleri oluşturmaktadır. Üretilen balıkların ülke ekonomisine katkı sağladığını söylemek mümkün. Çünkü diğer ülkelere ihraç edilen balıklar, ülke ekonomisine döviz olarak geri dönmektedir. Balık sektöründe ülkemiz hem ihraç yapan hem de ithal eden ülke konumundadır. Ülkemize ithal edilen balık türlerinin başında somon balığı gelmektedir. Somon balığı tadı ile tüketmeyi sevdiğimiz balık türleri arasında yerini almaktadır.
Türkiye, balık yetiştiriciliği ile alabalık, levrek ve çipura balıklarını elde eder. Ancak avlama tekniği ile elde edilen balık türleri, hamsi, sardalya ve çaça balıklarıdır. Her iki teknik kullanılarak elde edilen balık miktarına baktığımızda, ülkemizde avlama tekniği ile elde edilen balık oranı %55.4 iken yetiştiricilik yöntemi ile elde edilen balık miktarı, %44.6’dır. Bu oranlara baktığımız zaman her iki tekniğin birbirine yakın oranda gerçekleştirildiği çıkarımını yapabiliriz.
Önerimiz ise, avlama tekniğinden ziyade yetiştirme yöntemine yöneltilmesidir.