Yaz aylarımızı tadı ve kokusu ile renklendiren meyvesi olan şeftali, gülgiller familyasının bir üyesidir. İlk olarak Çin’de üretime başladığı söylenmektedir. Daha sonra diğer kıtalara yayılmıştır. Ülkemizde de şeftali yetiştiriciliği yapılmaktadır. Ancak yetiştirilen şeftali miktarı ihraç seviyesine gelememiştir.
Şeftali nasıl bir meyvedir, hangi iklimsel özellikleri ister?
Yapı olarak bakıldığında fidan formatında şeftali yumuşak bir gövdeye sahiptir. Ayrıca soğuk hava koşullarına karşı duyarlı bir meyvedir. Soğuk havadan özellikle etkilenir ve verimi düşer. Bu nedenle ılıman iklim özelliklerine sahip bölgelerde yetiştirilmek için uygun bir meyvedir. Bakımı tam yapılan bir şeftali ağacı yaklaşık 30 yıl kadar üretime devam eder. Yetişkin bir şeftali ağacının boyutu 2 – 2,5 metre kadar uzayabilir. Ülkemizde en çok Akdeniz bölgesinde yetiştirilir ve Bursa ili kendine has şeftali üretimi ile ön plana çıkar.
Şeftali meyvesi gıda sektöründe farklı alanlarda kullanılabilen bir meyvedir. Bu nedenle endüstriyel bir meyve olarak ifade edilebilir. Şeftali meyvesini taze tüketebilirsiniz. Bunun yanı sıra şeftali hasat işlemi gerçekleştikten sonra, toplanan şeftaliler gerekli kuruluşlara gönderilir ve orada işlenmeye başlar. Şeftali bu kuruluşlarda meyve suyu haline getirilir ve tüketim hizmetine sunulur. Şeftalinin çekirdek kısmı yakıt maddesi olarak değerlendirilir. Şeftali çekirdeğinin kül ve kükürt oranı düşüktür. Bu sebepten dolayı sıkça yakıt için tercih eder. Ek olarak çekirdeği içinde bulunan ham madde, hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir.
Ülkemizde şeftali yetiştiriciliği yapılmasının mümkün olması iklim faktörüne bağlıdır. Türkiye farklı iklimsel özelliklerin bölgelere göre değiştiği ve çeşitli iklim tiplerinin görüldüğü bir ülkedir. İklim çeşitliliğinin ülkede üretilen ürünler üzerinde de etkisi bulunmaktadır. Ülkemizde tarımsal üretim sürecinde yetiştiriciliği yapılan pek çok sebze, meyve ve bakliyat çeşitleri bulunmaktadır. Bu noktada Türkiye’nin ürün çeşitliliği açısından zengin bir ülke olduğu söylenebilir. Tarımsal üretimin ülkemizde yaygın olarak yapılmasının sebeplerinden biri de budur.
Şeftali meyvesi, ılıman iklim tipinin hakim olduğu bölgelerde yetiştirilebilecek bir meyvedir. Sıcaklık faktörü şeftali ağacının büyümesi, meyvesinin olgunlaşması için gereklidir. Çiçek açma dönemi, şeftali ağacında erken görülen bir dönemdir. Ancak açan çiçekler, don olayından kolaylıkla etkilenebilir ve verim oranını düşürebilir. Bu nedenle kış dönemlerinin soğuk geçtiği bölgelerde şeftali ağacı zarar görür ve üretim olarak bir düşüşün görülmesi mümkündür. Erken çana çiçekler, özellikle ilkbaharda görülen don olayına maruz kalırsa verim oranı yine düşer. Bu nedenle kış aylarının soğuk olmadığı ve son don olaylarının şeftali çiçeklerini vurmadığı yerlerde şeftali yetiştiriciliği rahatlıkla yapılabilir.
Ülkemizde ılıman iklim özellikleri görülen bölgelerde şeftali yetiştiriciliği verimli bir şekilde gerçekleştirilir. Özellikle Akdeniz, Ege bölgelerinde şeftali yetiştiriciliği ile ön plana çıkan bölgelerdendir. Bunu yanı sıra Marmara bölgesinin ılıman kesimlerinde de yine şeftali yetiştirilebilir.
Şeftali yetiştirirken önemli olan bir diğer faktör, toprak tipidir. Şeftali meyvesi toprak seçen bir meyve türüdür. Şeftali yetiştiriciliği için en uygun olan toprak tipi ise tınlı kumlu toprak tipidir. Tınlı toprak tipi içerisinde bulunan çakıl, kum ve kil oranından dolayı şeftali yetiştirilmesini mümkün kılan bir toprak tipidir. Böyle olmasının sebebi ise, tınlı toprak gevşek taşlı yapısından dolayı gevşek bir yapıya sahiptir. Tınlı toprak, bünyesinde suyu muhafaza edemez ve gevşek yapısından dolayı kolayca havalanabilir. Gevşek yapısı bitki kökünün kolaylıkla toprak içerisinde uzamasını sağlayabilir. Bu gibi özellikleri sebebi ile tınlı topraklar şeftali yetiştiriciliği için en ideal olan toprak tipidir.
Bu toprak yapısında fazla nem oranı olmadığı için şeftali ağacının kökü, neme ve rutubete bağlı hastalıkları yaşamaz. Toprak içerisinde kolaylıkla ilerleyebilir. Ancak topraktaki nem oranının düşük olması, şeftali ağacının neme ihtiyacı olmadığı anlamına gelmemelidir. Aksine şeftali ağacı bol sulama isteyen bir meyvedir. Özellikle çiçek açma ve meyvenin olgunlaşma sürecinde bol su verilmesi, verimi arttırır ve meyvelerin yeterli boyutlarda olmasına yardımcı olur. Şeftali yetiştirilen toprak sulama ve gübreleme uygulamaları ile desteklenmeli ve bakımı yapılmalıdır.
Şeftali için hangi gübrenin tercih edilmesi gerektiği ise üreticimiz tarafından sorulan diğer bir sorudur. Öncelikle her tarımsal üretim sürecinde olduğu gibi, şeftali yetiştiriciliği yaparken de gübreleme işlemi yapılması gerekmektedir. Topraktan yeterli besini alamayan şeftali ağacı sağlıklı bir şekilde ürün veremez ve büyüme – olgunlaşma sürecinde gecikmeler meydana gelir. Gübrelenen şeftali ağacının verim oranı yükselir ve meyve boyutları olması gereken standartlara uygun hale gelir.
Gübreleme desteği yapılmaması durumunda ağacın büyümesi yavaşlar, meyvelerin olgunlaşma sürecinde uzamalar meydana gelir. Bu nedenle şeftali yetiştiren üreticimizin mutlaka gübreleme desteğinin olması gerekmektedir. Ancak üreticimize tavsiyemiz, gübreleme işlemi yapılmadan önce toprak analizi yaptırmasıdır. Toprak analizinde çıkan ihtiyaç durumuna gübreleme desteğinin uygulanması gerekmektedir.
Genel olarak şeftali için uygulanan gübre, organik gübre çeşitlerinden ahır gübresi ve yeşil gübreleme işlemidir. Organik gübrenin yanı sıra ticari gübre desteği de uygulanabilir. Özellikle toprağın ihtiyaç duyduğu azot, potasyum ve fosfor miktarı belirlenerek gübreleme işlemi yapılmalıdır.
Şeftali bahçesi hazırlarken ağaçların ve sıraların arasındaki mesafenin de iyi ayarlanması gerekmektedir. Şeftali ağacı büyüdükçe hacmi ve kapladığı alan da genişlemektedir. Bu nedenle her bir ağacın rahatça güneş alabileceği ölçülere göre dikilmelidir. Önerilen mesafe aralığı ise, 5×5 ve 5×4 metre kadardır.
Şeftali yetiştiriciliği yaparken üreticimizin yapması gereken bakım işlemlerinden bir diğeri de budama işlemidir. Budama işlemi şeftali ağacı için mutlaka yapılması gereken bir işlemdir. Çünkü şeftali ağacı, hızlı büyüyen ve dalları fazla olan bir meyvedir. Bu dallarının budanmaması durumunda, ağaç yeteri kadar ışık alamaz, ayrıca ağaçta büyüyen meyveler, yeterli besini alamadığı için olgunlaşma sürecini hızlı bir şekilde tamamlayamaz. Dalların çokluğu, meyveler arasındaki mesafeyi de etkiler. Özellikle birbirine yakın bir şekilde bulunan şeftaliler, büyüme aşamasında birbirlerine teması, şekilsel olarak bozulmalara sebep olabilir. Bu nedenle şeftali yetiştirirken, üreticimizin mutlaka budama işlemini yapması gerekmektedir.
Budama işlemi, şeftali ağacına düzgün bir gövde sağlamak için de yapılır. Şeftali fidan halde iken bile budama işlemi yapılarak dikim gerçekleşir. Şeftali fidanı hem kök kısmından hem de tepesinden kesilir ve düzgün bir gövde yapısına sahip olması sağlanır. Bunun yanı sıra şeftaliyi, gençleştirmek için de yine budama işlemi yapılır.
Şeftali ağacı genellikle kış mevsimine budanır. Ancak hava değerlerinin mevsim değerlerinin üstünde olduğu zamanlarda budama işlemi yapılması önerilmektedir. Budama işleminden sonra soğuk havaya maruz kalan kısımlar, soğuktan kolayca etkilenebilir. Bu nedenle budama zamanının uygun seçilmesi gerekmektedir. Kış aylarının ılık geçtiği bölgelerde budama işlemi sonbahar mevsiminde de yapılabilir. Özellikle Akdeniz ve Ege bölgelerinde yetiştirilen şeftali ağaçları sonbaharda budanabilir.
Ayrıca sonbahardaki kadar olmasa da ilkbaharda da budama yapılabilir ancak çiçek açma döneminden önce yapılması önerilmektedir.
Ülkemizde yetiştirilen şeftali çeşidi yaklaşık 64 adet kadardır. Üretilen çeşitleri genel olarak 3 başlık altında toplayabiliriz. Bunlar; yemelik çeşitler, sanayi tipi ve nektarinler olarak söylenebilir. Ayrıca yemelik çeşitler kendi içerisinde, çok erkenci, erkenci, orta ve geçci şeftali olmak üzere gruplara ayrılabilir.