Ekim nöbeti, tarımsal üretimde yer alan uygulamalardan biri olarak değerlendirilmektedir. Tarımsal üretim sürecinde verimi arttırmak için çeşitli uygulamalar yapılmaktadır. Bu uygulamalar ile tarımsal üretim sürecinde alınabilecek max. verim alınmaya çalışılır. Ürünlerin verimli bir şekilde yetişmesini ya da yetişmemesini etkileyen faktörler; iklim, toprak yapısı, sulama, gübreleme, ilaçlama, budama ve ekim nöbeti olarak ifade edilebilir. Sayılan tüm uygulamaların tarımsal üretim sürecinde büyük yeri ve önemi vardır. Uygulanması durumunda üretimdeki verimde artış gözlenir ve ürünün verimi, kalitesi artar.
İklim ve toprak yapısı doğal faktörler arasında yer alır. Diğer tarım uygulamaları ise insan yardımı gerektiren uygulamalardandır. Sulama, yağışın yetersiz olduğu durumlarda uygulanır. Tarımda sulamanın önemi büyüktür. Bitkilerin büyüyebilmesi için suya ihtiyacı vardır. Gübreleme işlemi ise ilk tarım uygulamalarından biri olarak değerlendirilebilir. Toprağın kaybettiği besin miktarını karşılamak için gübre desteği uygulanmaktadır. U uygulamaların yanı sıra ilaçlama işlemi, özellikle bitkide oluşan hastalıklara ve zararlılara karşı mücadelede kullanılan bir uygulamadır. Hastalık ya da zararlılar, bitkiye zarar vererek büyümesini engelleyebilir, gelişimini yavaşlatabilir. Bu nedenle üretimin devamlılığı için ilaçlama (pestisit) uygulaması yapılmalıdır.
Diğer bir tarım uygulaması, budamadır. Üretim döneminde verimi artması, ışık alımı ve havalandırma işlemi için pek çok sebze ve meyve budanır. Ancak budama yapılırken dikkat edilmesi gereken şey, budama zamanı ve bitkinin doğru kısmının budanmasıdır.
Ekim nöbeti, ülkemizde uygulanan tarım uygulamalarından biridir. Ürünün daha verimli olması ve toprağın besin değerinin yükselmesi için ekim nöbeti uygulaması yapılır. Ülkemizde yapılan tarımsal üretim içerisinde ekim nöbetinin yeri büyüktür ve gereklidir. Ekim nöbeti, tarımsal alana bir ürünün her yıl ekilmemesi, başka ürünlerle sıralı ve düzenli olarak ekilmesi işlemidir. Bazı ürünler, aynı tarım arazisine her yıl dikildiğinde hem toprağın hem de ürünün meyvesinde verim düşüklüğü görülmektedir.
Ekim nöbetine neden ihtiyaç duyulur?
Ülkemizde yetiştirilen bazı ürünler, her yıl aynı araziye ekildiğinde hem toprağın besin değerini olumsuz yönde etkiler hem de verim açısından her geçen yıl verim oranında düşüş görülür. Bazı ürünler ise ne kadar yetiştirilse de verim açısından bir kayıp gözetilmez. Her yıl aynı alana ekildiğinde verimi düşen bitkiler “kendine katlanmaz bitkiler” olarak adlandırılır. Kendine katlanmaz bitkilerin her üretim sürecinde bir önceki tarımsal alanda üretim yapılmaması gerekmektedir. Kendine katlanmaz bitkilere örnek olarak, pancar, keten, yulaf, kolza, bezelye, haşhaş, ayçiçeği bitkileri verilebilir. Üretimlerinin verimli bir şekilde devam ettirilebilmesi için sayılan bu ürünler için ekim nöbeti uygulaması yapılması gerekir.
Bazı bitkiler ise her yıl aynı alana ekilse de verimde bir eksilme ve toprakta besin kaybı yaşanmaz. Bu bitkiler “kendine katlanır bitkiler” denilir. Kendine katlanır bitkilerin sürekli olarak aynı alanda üretilmesinde olumsuz bir sonuç görülmez. Kendine katlanır bitkilere örnek olarak, mısır, soya fasulyesi, bakla, çeltik, kenevir ve tütün ürünleri verilebilir.
Kendine katlanmaz bitkilerin aynı alana ekilmesi için belli bir zaman geçmesi gerekmektedir. Bu süre bitkilere göre değişim gösterebilir. Bu belli bir zamanın geçmesi durumu, ekim molası olarak adlandırılır. Kendine katlanmaz bitkiler ekim molasında iken araziye kendine katlanır bitkilerden seçilen ürünler seçilir ve tarımsal verime devam edilir. Ayrıca ekim nöbeti uygulaması yapılırken araziye ekilen ilk bitkiye ön bitki, sonraki bitkiler ise müteakip bitki olarak ifade edilir. Müteakip kelimesi, anlam olarak ardı sıra gelen demektir. Kendine katlanmaz bitkiler ön bitki, peşi sıra ekilen kendine katlanır bitkiler ise müteakip bitki olarak nitelendirilir.
Kendine katlanmaz bitkilerin aynı tarım alanına tekrar dikilebilmesi için belli bir zamanın geçmesinin gerektiğini söylemiştir. Keten bitkisi 6 yıllık bir ekim molasına ihtiyaç duyarken, yonca bitkisi 5 yıla, pancar bitkisi 4 – 5 yıla, yulaf, lahana, patates, soğan bitkileri ise 3 – 4 yıl kadar ekim nöbeti yapılması tavsiye edilir. Ayrıca bezelye bitkisinin ihtiyaç duyduğu ekim molası 4 yıl kadar, turp ile kozla bitkisinin ise ekim molası 3 yıldır. Ek olarak ayçiçeği için 3 – 5 yıl, haşhaş için 2 – 3 yıl kadar ekim nöbeti uygulanmalıdır.
Ayrıca aynı tarım arazisi üzerinde bir yıl içerisinden birden fazla kez ürün yetiştirilmesi çoklu yetiştirme sistemi olarak ifade edilir. Üretim ve tüketim ihtiyacının karşılanması için ideal bir uygulamadır. Ancak çoklu yetiştirme yaparken dikkat edilmesi gerekir. Yanlış yapılması durumunda toprağın ve bitkinin verimliliğinde düşüş gözlemlenmektedir.
Tarımsal üretimde ekim nöbeti ne zaman uygulanmaya başlamıştır?
Ekim nöbeti uygulaması, tarımsal üretim faaliyetlerinin ilk yapıldığı zamandan bu zamana kadar uygulanan bir uygulamadır. Ekim nöbeti ile ilgili olarak, tarım kadar eski bir tarihe sahip olduğu çıkarımı yapılır. İlk tarımsal üretime başlandığında, ekim nöbeti bugünkü gibi olmasa da farklı bir şekilde uygulanır. Sahip olunan tarım arazisi her yıl ekilerek alınabilecek tüm verim alındıktan sonra verim düşmeye başlayınca aynı tarım arazisinde üretim faaliyetleri durdurularak farklı tarım alanı üretim için hazırlanırdı. Aynı işlem yeni açılan arazide de uygulandıktan sonra verim düşünce o tarla da terk edilir ve başka tarım arazisi oluşturulmaya başlanırdır. Bu uygulama ekim nöbetinin başlangıcı olarak kabul edilir.
Yakın geçmişe bakıldığında ise verimliliği arttırmak ve toprağın dinlenmesi için yapılan nadas uygulamasına alternatif olarak tarım nöbeti uygulaması yapılmaya başlanmıştır. Nadas uygulaması, tarım arazisinde verimli tarımsal üretimin yapılmaması durumunda, toprağı dinlendirme işlemidir. Yağışın az ve yetersi olduğu bölgelerde uygulanan nadas uygulaması, ekim nöbeti içerisinde değerlendirilebilir.
Ekim nöbetinin yapılmasının pek çok sebebi bulunur. Bu gerekçelerden ilki üretkenliktir. Tarlanın üretkenliği, ürünün üretkenliği için ekim nöbeti yapılması önemlidir. Her yıl karşılanmayı bekleyen belli bir tüketim talebi oluşmaktadır. Bu talebin karşılanması için toprağın en verimli şekilde işlenmesi ve üretim veriminin arttırılması gerekmektedir. Bu artış, ekim nöbeti ile desteklenir.
Tarımsal üretimde üretimi yapılan her ürün, topraktan aynı derecede yararlanmaz. Bazı ürünler toprağı beslerken bazı ürünler topraktan beslenir. Örneğin tahıllar, üretildiği topraktan azot maddesi kullanırken, baklagiller toprağa azot verir. Ürünlerin topraktan yararlanma durumları farklılaşır. Topraktan sürekli azot maddesi alan ürünün sürekli olarak aynı alana ekilmesi, toprağın besin değerini düşürür, bitkinin verimini azaltır, yabancı otların çok çabuk çıkmasını sağlar ve zararlıların, hastalıkların ürünü sarması kolaylaşır. Bu gibi olumsuz sonuçların oluşmaması için ekim nöbeti uygulaması desteklenmelidir.
Ülkemizde yapılan ekim nöbetinde kullanılan ürünler genel olarak, buğday – mercimek ekimi olarak söylenmektedir. İç Anadolu’da uygulanan ekim nöbeti ile, fiğ – buğday, nohut – buğday ekimi verimin artmasını kolaylaştırmıştır.
Özellikle baklagiller, ekim nöbeti için kullanılması gereken ürün grubudur. Baklagiller, topraktan azot almak yerine toprakta azot birikmesine yardımcı olmuştur. Bu nedenle baklagiller üretilen toprağın besin değeri yükselir ve bir sonraki ekim dönemine hazır bir şekilde başlar.
Ayrıca nadas uygulanan bölgelerde alternatif olarak ekim nöbeti uygulanarak üretimin devamlılığı sağlanmaya çalışılmıştır. Böylelikle nadas uygulaması iki yılda bir uygulanmak yerine dört yılda bir uygulanacak hale getirilerek zamanı uzatılmıştır.
